Photo credit: Thanh Phương
“Lũ lụt cho chúng ta thấy rằng khi mất rừng, khi hệ thống phòng hộ không còn, thì mọi tích cóp đều vô nghĩa.” - Chị Hằng Mai
Mất rừng không chỉ là mất cây cối, mà còn là mất đất, vì rừng giữ gìn cấu trúc đất. Rừng biến mất, đất sẽ suy thoái, hoang hóa, không còn khả năng duy trì sự sống.
Rừng giữ nước, điều tiết dòng chảy, tăng khả năng nước thấm vào đất, nuôi dưỡng mạch nước ngầm. Mất rừng, là mất đi sự kết nối giữa đất và nước. Khi rừng đầu nguồn ngã xuống, lũ lụt trầm trọng hơn và thiếu nước vào mùa khô.
Rừng giữ gìn sự sống. Sự đa dạng nguồn gene là mật mã của thịnh vượng trù phú. Nơi có rừng là nơi có sinh khí. Mất rừng là mất đi sự sống phong phú.
NHỮNG NGƯỜI GIỮ RỪNG
Sáng thứ bảy 22.11, mình đi Cafe Môi Trường, được nghe những câu chuyện truyền cảm hứng từ những người “mua rừng để giữ rừng” và nhiều chia sẻ hữu ích khác từ người tham dự trong khán phòng hôm đó. Ba câu chuyện được kể từ ba người trẻ giỏi giang: bạn Vũ Mạnh Đường ở Ban Mê Thuột - người nông dân đã mua rừng để phục hồi rừng cho động vật hoang dã có nơi trú ngụ; bạn Phan Khắc Hồng ở Khánh Hòa - người đã chuyển đổi vườn keo thành rừng tái sinh đa loài và đa tầng tán; và bạn Nguyễn Thị La ở Đaklak - người đã mua rừng để giữ rừng, để làng được nương tựa. Tất cả là minh chứng cho thấy lợi ích nhiều mặt của rừng đa loài, về mọi phương diện kinh tế, sinh thái và phát triển bền vững, đều vượt trội hơn hẳn so với độc canh.
Ấn tượng với chị Hằng Mai - host của chương trình, người chị nhỏ bé mà mạnh mẽ, từ giọng nói đến thần thái, không hổ danh idol của nhiều bạn trẻ. Giữa những ngày bão lũ u ám và nặng nề chồng chất, những con người với tâm nguyện hồi sinh rừng hôm đó đã thực sự làm mình thấy ấm lòng, thấy ánh sáng, thấy hy vọng. Chúng ta không một mình. Cộng đồng những người làm vườn rừng, đi theo con đường nông nghiệp thuận tự nhiên đang ngày càng lớn mạnh.
Tình cờ gặp lại chị Tú, em Tâm, anh Tùng của An Lạc Trang, vợ chồng Huyền cùng đi chuyến VCIL Travel School 2023. Lúc về chỉ vội kịp chào anh Tùng, nghe anh kể An Lạc Trang nhiều năm nay đã trở thành nơi phụng sự cho các bạn thực tập theo chương trình đào tạo nhà trị liệu do Thầy Minh Niệm dẫn dắt. Ở lại nói chuyện lâu hơn với chị Tú, cùng Tâm và Nguyên, nghe về dự án mới của chị ở đảo, có rừng, có biển, có nơi chữa lành và trường học tâm thức. Tâm đắc với câu sứ mệnh của dự án “Phục hồi rừng để rừng hồi phục con người.” Cuộc sống lại mở ra bao nhiêu điều thú vị. Cuộc sống luôn sẵn có những điều kỳ diệu, chỉ là, mình đã đến đúng thời điểm để đón nhận hay chưa.
Dưới đây, mình note lại những bài học chính rút ra từ buổi hôm đó.
Rừng cho chúng ta lương thực, dược liệu, gỗ xây nhà, làm vật dụng, bóng mát... Rừng giúp điều hòa vi khí hậu. Rừng là trường học về tự nhiên. Rừng là nơi chữa lành cho cả thể chất và tâm hồn. Kinh tế sinh thái đem lại lợi ích tổng thể cho toàn bộ cuộc sống chứ không chỉ là tiền. Khai thác rừng bền vững là khi chúng ta chỉ lấy từ rừng những gì mình cần, chứ không phải những gì chúng ta muốn (không tham) và còn lại để cho rừng tự phục hồi.
Rừng tự nhiên không cần đầu tư nhiều, không cần bỏ nhiều chi phí. Tự nhiên có khả năng tự phục hồi. Nhiệm vụ chính của người giữ rừng chỉ là người bảo vệ dòng chảy tự nhiên, để yên cho rừng tự phục hồi. Thiên nhiên luôn đứng về phía mình nếu mình muốn phục hồi rừng. Nếu bạn bảo vệ rừng thì rừng sẽ bảo vệ bạn. Nếu bạn lắng nghe rừng thì rừng sẽ chỉ đường cho bạn.
Đôi khi, lực cản trở đến từ chính bản thân chúng ta bởi suy nghĩ phải “trồng rừng” mới có rừng. Xu hướng chung là chuyển từ rừng tự nhiên thành rừng trồng (phát quang, làm thực bì, diệt cỏ…), trong khi chúng ta đang cần làm điều ngược lại. Truyền thông hiện nay chỉ mới tập trung vào trồng rừng, rất “hữu vi”. Trong khi, thực ra dưỡng rừng còn có những phương pháp khác: (1) Khoanh nuôi tái sinh tự nhiên, (2) Làm giàu rừng, (3) Cải tạo rừng, và cuối cùng mới là (4) Trồng rừng.
Cần xem rừng như một thực thể sống, nương theo sự phát triển của rừng để dưỡng rừng. Càng nhiều chồi rừng, càng đa loài thì thảm thực vật tái sinh càng nhanh. Loài nào tự mọc là loài tiên phong. Tốc độ tái lập thực vật tùy thuộc rất nhiều vào lịch sử sử dụng đất. Hai yếu tố làm suy giảm số loài và số lượng chồi là việc cày xới đất và dùng thuốc diệt cỏ.
Dưỡng rừng cần rất nhiều thứ, nhưng có một thứ nên có thật nhiều, đó là sự bình tĩnh. Bình tĩnh quan sát để tự nhiên làm việc, rồi hòa nhịp (tuned-in) vào đó, thì mọi sự sẽ đâu vào đấy. Thời điểm trồng cây rất quan trọng. Nếu ta bình tĩnh cho đất thời gian phục hồi thì sẽ có nhiều cây tái sinh mọc.
Cơ chế chính sách hiện tại chưa hỗ trợ những người mua đất giữ rừng nên cần nắm rõ pháp lý. Mua đất rừng sẽ phát sinh quyền và nghĩa vụ của chủ rừng và có những quy định phải tuân thủ như báo cáo về diễn biến rừng hàng tháng, hàng quý cho Sở Nông Nghiệp, kiểm lâm, cũng khá nhiêu khê và có những khe hở cho các vấn đề tiêu cực. Chúng ta phải đóng góp vào việc xây dựng chính sách mới. Khi số lượng người giữ rừng tăng lên, có đối tượng thì mới có chính sách phục vụ đối tượng tương ứng.
Con đường này nghe lãng mạn nhưng không hề dễ dàng, và chỉ có tấm lòng tốt không thì chưa đủ. Nhưng nhiều anh em đã làm được. Có rất nhiều thứ chúng ta không biết từ đầu, nhưng chúng ta cứ làm, và học cùng nhau. Đó là lý do cộng đồng Rơm hay tổ chức offline, để anh em chia sẻ với nhau, cùng hỗ trợ nhau.
Từ năm nay (2025) trở đi, nếu chúng ta cùng nhau làm một việc gì đó hướng tới sự bền vững tương lai, thì cũng phải 5 - 10 năm nữa mới có kết quả; chưa kể có thể mất nhiều thời gian hơn vì nhiều thử thách hơn. Ví dụ như năm nay ta trồng thêm cây, và cứ mỗi lần trồng xong thì một đợt lũ quét qua. Nếu như bắt đầu từ bây giờ, chúng ta phải chấp nhận là thử thách sẽ rất nhiều. Nhưng còn hơn là không bao giờ. Cho đến khi mọi thứ có thể hửng lên được là phải 5 - 10 năm nữa. Nhưng nếu chúng ta không bắt đầu từ bây giờ thì nó sẽ không bao giờ hửng lên nữa. Đây gần như là cơ hội cuối cùng, chứ không phải là sau đó chúng ta sẽ có cơ hội khác nữa.
BÀI HỌC CẢM ĐỘNG VÀ THÚ VỊ NHẤT
Người tỉnh thức sẽ đi về rừng.
Người về rừng sẽ tỉnh thức.
Bài học cảm động và thú vị nhất đối với mình hôm đó chính là sự chuyển hóa nội tâm của những người về với rừng. Chị Hằng Mai kể, trong những người về rừng năm đầu tiên thì 90% có vấn đề tâm lý. Nhưng sau 5 năm gặp lại, chị thấy rất nhiều bạn đã chuyển hóa qua hành trình chữa lành đất và cũng là chữa lành cho chính mình. Tất nhiên cũng có những bạn quay ngược trở về phố, nhưng ai mà trụ được thì đã có một quá trình phải làm việc với những thứ bên trong mình và có sự chuyển hóa rất nhiều. Cái thứ mình cần làm việc rất nhiều chính là hành trình bên trong, và cái hành trình sửa mình này khó hơn (bởi hành trình bên ngoài cứ để không thì nó cũng thành rừng rồi).
Gốc rễ tâm linh nằm trong tự nhiên. Chẳng phải sống với Đạo chính là thuận theo những quy luật tự nhiên đó sao (dù thuận dòng tự nhiên chưa chắc đã là mainstream, dòng chính của thế gian hiện tại)? Tâm linh, sâu xa chính là nhận thức về tính Nhất Thể (Oneness), về mối tương liên giữa vạn vật. Đó là cốt lõi của tư duy hệ thống, sinh thái học, phát triển bền vững, văn minh tái tạo.
Sự thức tỉnh thật không chỉ dừng ở thiền, năng lượng, hay nhận biết bản ngã. Sự thức tỉnh thật đi vào cách ta sống, với đất, với rừng, với con người và hành tinh.
