Chia sẻ từ An Lạc Trang

Chia sẻ hồi tham gia khóa Chữa Lành và Chuyển Hóa Tâm thức tháng 3, 2023 tại An Lạc Trang, TP HCM của VCIL, nay được lên podcast.

Chiếc áo cà sa ở Wat Chak Daeng

Sáng 18/09/2023, từ tòa nhà của Mạng lưới Phật giáo dấn thân quốc tế (INEB) tại Bangkok, chúng tôi di chuyển xuống phía Nam đến Wat Chak Daeng. Wat tiếng Thái có nghĩa là ngôi chùa, đền thờ. Wat Chak Daeng nằm bên dòng sông Chao Phraya thuộc tỉnh Samut Prakan. Ngôi chùa nổi tiếng với những chiếc áo cà sa được làm bằng vật liệu tái chế từ chai nhựa PET. Sợi polyester tái chế từ chai nhựa, trộn với sợi vải cotton và hạt nano kẽm oxit giúp khử mùi, làm áo có tính kháng khuẩn, mềm mại, không nhăn, dễ giặt và nhanh khô.

Ý tưởng tận dụng đồ cũ này, theo lời Sư Thầy trụ trì Wat Chak Daeng, Phra Mahapranom Dhammalangkaro, đã có từ truyền thống xa xưa khi Đức Phật khuyến khích các tăng sĩ tiết kiệm, góp nhặt những mảnh vụn từ bãi rác và nghĩa địa về rồi giặt sạch và chắp vá lại, tự may thành chiếc y cà sa để mặc. [Tìm hiểu thêm tôi mới biết rằng chiếc cà sa, tiếng Phạn là ‘kasaya’, vốn không có nghĩa áo hay y phục mà là ‘bạc màu, hư hoại’. Tôi giật mình nhận ra ẩn dụ sâu xa của ‘kasaya’ hay ‘hoại sắc’, giống như tấm thân vô thường rồi cũng sinh diệt này, để đừng quá dính mắc vào mọi hình tướng hồng trần]… 

Nhưng ngày nay thế thời đã khác, ở những thùng rác bây giờ, cái người ta tìm thấy nhiều nhất là rác thải nhựa. Rác thải nhựa mất hàng mấy trăm năm đến cả ngàn năm để phân hủy. Thậm chí khi phân hủy, hạt vi nhựa thấm vào môi trường, len lỏi vào không khí, vào chuỗi thức ăn, tiềm ẩn nguy cơ sức khỏe, gây ung thư. Rác thải nhựa trôi nổi làm ngạt thở, gây chết sinh vật biển, ô nhiễm đại dương. Rác thải nhựa đã thực sự trở thành một vấn nạn toàn cầu (*). 

Từ cách đây cả hơn chục năm về trước, Sư Thầy trụ trì chùa Chak Daeng đã trăn trở làm sao để giải quyết vấn nạn này.  Mỗi lần nước triều dâng cao, rác thải nhựa từ sông Chao Phraya lại tràn vào chùa. Lúc đó đa phần rác thải nhựa chỉ được đổ bỏ vào bãi chôn lấp, trong khi đốt nhựa cần lò đốt rác tốn kém với công nghệ hiệu quả để xử lý khí độc. Rồi cơ duyên đến, nhân một chuyến đi học tập tại Đài Loan, Thầy được tham quan nhà máy tái chế chai nhựa PET thành sợi vải. Thế là ý tưởng may áo cà sa làm bằng vải tái chế từ chai nhựa đã được ấp ủ, nung nấu. Khi về lại Thái Lan, Thầy đã phải mất hơn 3 năm thử nghiệm. Sau này có thêm sự hợp tác từ công ty Global Chemical, hỗ trợ máy móc và công nghệ, thành phẩm cuối cùng dần dần hoàn thiện. 

Cứ 15 chai nhựa làm được 1 chiếc áo. Quá trình diễn ra qua nhiều công đoạn. Chai PET không màu được làm sạch, phân loại, loại bỏ lớp dán nhãn bên ngoài và nắp nhựa để tái chế riêng, rồi ép thành kiện và gửi đến nhà máy để nghiền và tạo thành sợi tổng hợp. Sợi tổng hợp sau đó được gửi trở lại chùa, dệt thành vải và được cắt may thành áo. Trong chùa có cả một xưởng may, tạo ra nhiều những sản phẩm đa dạng khác như áo thể thao, áo thun, túi vải, nón, chăn mền… Có lần chiếc áo dạ hội từ nhựa tái chế được gửi đến cuộc thi Miss Earth Thái Lan và đã giành giải thưởng. 

Xưởng may tại chùa

Hiện nay, dự án được vận hành như một doanh nghiệp cộng đồng, giúp tạo ra việc làm cho nhiều người dân, đa số là những người phụ nữ nội trợ, người về hưu, và cả người khuyết tật. Giá một chiếc áo cà sa sản xuất tại Wat Chak Daeng dao động từ 1500 - 5000 bath Thái (khoảng từ 1 - 3 triệu VNĐ). Giá cao nhưng nhu cầu luôn cao vì mọi người mong muốn ủng hộ sản phẩm ý nghĩa với môi trường và cộng đồng này.

Các dạng rác thải nhựa khác được tái chế thành vật liệu xây dựng giả gỗ, làm mái nhà, gạch con sâu lát nền. Vật liệu giả gỗ tái chế từ rác thải nhựa không bị phồng, không bắt lửa, không thấm nước, chống mối mọt. Gần đây, cộng đồng hợp tác với công ty Corsair mới thành lập năm 2020 (**), có trụ sở chính tại Thái Lan cho khu vực châu Á và Hà Lan cho khu vực châu  u, để tái chế rác nhựa thành nhiên liệu. Công ty đang mở rộng sản xuất và thu gom rác nhựa, gồm cả các loại túi nylon, bao bì nhựa từ cộng đồng mang lại. Corsair sử dụng công nghệ nhiệt phân cao cấp trong lò phản ứng kín, chuyển hóa chúng thành các dạng nhiên liệu dầu nhiệt phân lỏng, than carbon đen và khí đốt. 

Thầy cùng các sư trong chùa vận động người dân tham gia chiến dịch thu gom chai nhựa, vớt rác trên sông Chao Phraya. Thu nhặt rác mang đến chùa không chỉ là để tái chế, mà sâu xa, nó nhắc nhở mọi người có trách nhiệm hơn với sự tiêu thụ của mình, giảm bớt việc tạo ra rác thải. Trong khi ở những chùa khác, người ta cúng dường thực phẩm và quần áo thì tại Wat Chak Daeng, người dân có thể cúng dường rác thải nhựa! Mọi người khắp nơi gửi các chai nhựa PET đến Wat Chak Daeng, để chúng được tiếp tục một đời sống hữu ích mới.

Chưa hết, một mảng quan trọng khác ở Wat Chak Daeng là tái chế rác thực phẩm thành phân hữu cơ. Rác thực phẩm, thức ăn thừa thu gom từ cộng đồng trộn với lá cây gom từ việc quét sân mỗi ngày ở chùa được đưa vào hệ thống máy ủ phân to bằng nguyên cái nhà, tạo ra phân bón dạng lỏng và rắn từ quá trình lên men vi sinh được tối ưu hóa trong thời gian ngắn. Như thế, thức ăn thừa hôm nay được chuyển hóa thành phân để trở lại nuôi đất, góp phần vun trồng nên hoa trái cho mai sau. Khí methane sinh ra được thu chứa trong các thùng kim loại. Khí sinh học này được kết nối với van dẫn vào bếp, dùng để nấu ăn. Tất cả đều được tận dụng, không có gì bỏ đi cả.

Chùa Chak Daeng trở thành một trung tâm giáo dục, nâng cao nhận thức môi trường trong cộng đồng, cũng như đào tạo, chia sẻ kinh nghiệm quản lý rác thải. Thành công của Chak Daeng đã tạo nên một ảnh hưởng tốt đẹp lan tỏa. Nhiều trường học, tổ chức, cơ quan chính phủ đã gửi người đến tham quan học tập các mô hình xử lý rác thải tại đây. 

Hôm đó, chúng tôi được thực hành làm chậu cây nhỏ từ xi măng và vật liệu xốp, sau đó vẽ trang trí. Và tại xưởng tái chế, chúng tôi chia thành 2 nhóm, một nhóm lọc, tháo nhãn dán trên vỏ chai và một nhóm gắn dây kẽm nối các chai với nhau. Chúng tôi cũng được xem các video về chùa và nghe các Sư Thầy nói chuyện. Thầy nhấn mạnh giá trị của cây xanh, nhất là khi với số lượng lớn, chúng giúp giải tỏa stress, là nơi trú ẩn cho động vật, tạo bóng mát, giúp giảm nhiệt độ môi trường vi khí hậu, cung cấp oxy, lọc khí. Bộ rễ của chúng có tác động như một bờ kè, giúp giữ nước cho mùa khô. 

Chia sẻ kinh nghiệm, Thầy nói 3 nhóm cần hợp tác, làm việc cùng với nhau là cộng đồng, bắt đầu từ chính gia đình mỗi chúng ta (1), chính phủ (2), và doanh nghiệp/công ty tái chế (3). Và quan trọng nhất là thay đổi tư duy, nâng cao nhận thức mọi người về các vấn đề môi trường cũng như khuyến khích giải pháp sáng tạo cho chúng. Thầy khuyên hãy cứ bắt đầu, nếu có thất bại thì đừng bỏ cuộc, mà đứng dậy, rút ra bài học rồi lại đi tiếp. Ba khía cạnh trong thực hành Phật giáo Văn - Tư - Tu mà Thầy nói đến, tôi thấy đều có thể áp dụng cho mọi lĩnh vực đào tạo, rèn luyện. Đó chính là vòng tròn lắng nghe, xem đọc, học hỏi lý thuyết, quan sát (Văn), sau đó suy tư, chiêm nghiệm, đúc kết (Tư), rồi áp dụng, làm, thực hành trong đời sống (Tu) và tiếp tục quan sát, đúc kết, ứng dụng, nhờ đó mà liên tục cải tiến. 

Việc dọn dẹp môi trường bên ngoài cho sạch sẽ và tái chế rác thải ngẫm ra cũng không khác mấy với sự tu tập, thanh luyện nội tâm. Chánh niệm, tham thiền là nghệ thuật nhận diện và chuyển hóa những rác thải hay chất độc của tâm, biến chúng thành những phẩm tính tích cực. Khi tâm trí trong sạch thì hạnh phúc chân thật vốn luôn hiện hữu sẽ được hiển lộ.

Viết những dòng này ngày cuối năm, tôi nhớ đến câu “Không bùn, không sen” của Sư Ông. Thương chúc tất cả chúng ta sẽ được chuyển hóa, biến đổi thành một phiên bản mới, tốt đẹp hơn, an vui hơn trong năm mới! 💓

---

(*) Theo báo cáo từ trang World Population Review năm 2021, trong top 10 các nước thải rác nhựa gây ô nhiễm đại dương, Philippines đứng đầu bảng với 35% lượng rác thải nhựa đại dương toàn cầu, còn Việt Nam đứng thứ 8 và Thái Lan đứng thứ 10. Đáng chú ý top 10 này đa số là các quốc gia Đông Nam Á, có bờ biển dài, lượng mưa lớn và hệ thống quản lý chất thải kém. Cũng theo trang này, những quốc gia sản xuất hoặc tiêu thụ nhiều nhựa nhất không hẳn là những quốc gia thải rác nhựa ra đại dương nhiều nhất, nhờ cơ chế quản lý, hệ thống phân loại và tái chế tốt. 

Link: https://worldpopulationreview.com/country-rankings/plastic-pollution-by-country 

(**) Năm 2021, Corsair công bố chương trình CSR (trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp) về tín chỉ plastic (plastic credit), được vận hành trên nền tảng Ethereum blockchain, như một phương thức mới mẻ, sáng tạo và thuận tiện trong ghi nhận việc làm sạch mội trường và chuyển hóa rác thải nhựa. Tương tự như tín chỉ carbon, mỗi tín chỉ plastic đại diện cho một lượng rác thải nhựa xác định đã được chuyển hóa, không còn gây ô nhiễm môi trường.

Link: https://corsairnow.com 

P/S: Tình cờ, tôi mới biết một ngôi chùa đặc biệt khác ở Thái Lan, Wat Pa Maha Chedi Kaew, được xây dựng với 20 tòa nhà làm từ hàng triệu vỏ chai bia cũ. Nó gợi nhớ đến thời gian làm dự án ở Sóc Trăng hơn 10 năm trước. Sóc Trăng có nhiều chùa Khmer đẹp mà mỗi lần có bạn bè đến thăm chúng tôi hay dẫn đi chơi. Gần văn phòng chúng tôi cách khoảng 8 km có ngôi chùa Khmer hay được gọi là Chùa Chén Kiểu được dát bằng những mảnh sứ từ chén kiểu rất đẹp ngày xưa.

Trở lại Pathom Asoke

Tôi đến Pathom Asoke lần đầu tiên hồi cuối năm 2019, trên hành trình VCIL Travel School chủ đề Paradigm Shift - New Story. Chuyến đi ròng rã suốt gần một tháng trời đưa chúng tôi tham quan, học tập ở những môi trường giáo dục thay thế và cộng đồng tỉnh thức khác nhau tại Thái Lan và Ấn Độ. Mỗi nơi chúng tôi đi qua đều chứa đựng những câu chuyện truyền cảm hứng và độc đáo theo những cách riêng. Điểm chung của tất cả những nơi đó là ý thức cao về sinh thái, tâm linh và triết lý sống nhân văn, hướng đến sự phát triển bền vững, tái tạo.

Trong hành trình năm ấy, có hai nơi cho tôi cảm giác như chạm vào Utopia - xã hội không tưởng, là ngôi làng Phật giáo Pathom Asoke ở Thái Lan và thành phố bình minh (the City of Dawn) Auroville, Ấn Độ. Ở đó, người ta không dùng tiền, không có sở hữu cá nhân; giáo dục, y tế, nhà ở và các nhu cầu cơ bản đều được đáp ứng. Mọi người được tự nguyện lựa chọn làm công việc mình thích. Có lẽ nhờ ý thức tự giác và tinh thần tập thể cao, sự chú trọng đời sống tinh thần, nhu cầu vật chất chỉ cần vừa đủ nên “lý tưởng XHCN” đã được hiện thực hóa trước mắt, ngỡ ngàng, thú vị. 

Nếu Auroville giống như một “thiên đường” đa dạng sắc màu quốc tế, mang hơi hướng viễn cảnh tương lai, thì Pathom Asoke lại có chút gì đó đơn sơ, nhuốm màu hoài niệm khiến tôi như thấy mình xuyên không, lạc vào một thời quá khứ xa xưa, làng mạc thôn dã, yên bình, thuần hậu, chân chất.

Tháng 9 năm 2023, tôi trở lại Pathom Asoke sau gần bốn năm trời nhiều biến động của bản thân và cả đại dịch của thế giới. Ngôi làng vẫn vậy, có lẽ một chút vắng vẻ hơn. “Trở lại Pathom Asoke” không chỉ hàm ý thăm lại người xưa chốn cũ mà còn gợi nhắc tôi quay về với những giá trị cốt lõi, giản dị của thực tập Phật giáo, và quay về với đời sống bên trong nội tâm mình.

Pathom Asoke thuộc tỉnh Nakhon Pathom, là một trong 9 trung tâm lớn rải rác khắp Thái lan của phong trào phục hưng Phật giáo Santi Asoke, được khởi xướng bởi Sư Bhodirak. Sư Thầy sinh năm 1934, có cha người gốc Hoa và mẹ người Thái. Thời trẻ, với nghệ danh Rak Rakphongs, Thầy từng ở trên đỉnh vinh quang khi làm việc cho đài truyền hình Thái Lan, nổi tiếng trong vai trò người sản xuất và dẫn các chương trình giải trí và giáo dục. Thầy viết nhiều truyện ngắn, bài báo, làm thơ và còn là một nhà soạn nhạc tài năng, sáng tác nhiều bài hát và nhạc phim được yêu thích. Thế mà Thầy đã rời bỏ công việc và tất cả những hào quang của đời sống thế tục đó năm 35 tuổi, và vài tháng sau Thầy xuất gia, gây sốc cho tất cả những người thân và bạn bè. Người ta kể rằng từ một trải nghiệm tâm linh đặc biệt khiến Thầy thức tỉnh với sứ mệnh và “cuộc đời như mở ra trước mắt”. 

Không hài lòng với lối sống thừa mứa, thực hiện các phép thuật, bùa chú của một số tu sĩ bấy giờ, Thầy đã khởi xướng nhóm Santi Asoke như một cuộc chấn hưng, quay về bám sát với các thực hành căn bản gốc rễ của Phật giáo, ăn chay, sống giản dị, chuyên cần, tự lực, loại bỏ các hủ tục mê tín. Tính cách mạng triệt để và quyết liệt trong đường lối của Thầy đã từng phải đối mặt với những chỉ trích từ nhóm Phật giáo chủ đạo Thái Lan trong nhiều năm liền. Tuy nhiên, “vàng thật không sợ lửa”, uy tín của Thầy càng thêm mạnh mẽ bởi lợi lạc lớn lao từ sự kiên định, nghiêm túc thực hành giới đức mà những người theo Thầy đã nhận được.

Từ nhóm Asoke này, Sư Thầy Bhodirak đã đưa vào mô hình Bunniyom, nơi các tu sĩ và Phật tử cùng chung sống trong không gian cộng đồng như những làng sinh thái, có đền chùa, trường học, ruộng vườn. Từ ‘Bun-niyom’ là lối chơi chữ, với ‘bun’ có nghĩa là ‘công đức’ đối lại với ‘thun-niyom’ là ‘chủ nghĩa tư bản’. Đối với người dân Asoke, đời sống không phải để tích tụ tài sản vật chất cho riêng mình hay mưu cầu danh vọng, quyền lực và địa vị thuộc thế gian, mà chú trọng vào phát triển “tài sản” tinh thần, tích lũy công đức qua hành thiện, tạo phước cho đời.

Triết lý Bunniyom nhấn mạnh việc nuôi dưỡng Tứ Vô Lượng Tâm (Từ Bi Hỷ Xả), tôn trọng sự sống và phi bạo lực. Tất cả các cư dân trong cộng đồng đều giữ 5 giới, ăn chay, và cố gắng tự chủ nguồn lương thực, rau củ quả nhiều nhất có thể. Nhóm Asoke là một trong những nơi tiên phong tại Thái Lan khởi xướng thực hành nông nghiệp hữu cơ và hướng đến đời sống tự cung tự cấp, không sử dụng thuốc trừ sâu hay phân bón hóa học, tôn trọng sự sống ngay cả với loài côn trùng nhỏ bé. Nông nghiệp hữu cơ lành sạch, không sử dụng hóa chất độc hại, vì thế không gây tổn hại cho bản thân chính người nông dân, người sản xuất, người tiêu dùng và cả các chúng sinh khác trong môi trường. 

Các trung tâm và cộng đồng Asoke hoạt động theo cùng triết lý nhưng mỗi nơi có những đặc trưng, thế mạnh riêng và cùng hỗ trợ, bổ túc cho nhau trong mạng lưới. Trung tâm Asoke tại Bangkok đóng vai trò như trụ sở truyền thông và thương mại chính cho toàn mạng lưới. Còn Pathom Asoke nổi bật với việc trồng và sản xuất dược liệu từ thảo mộc. Pathom Asoke có cả một nhà máy lớn, được đầu tư chuyên nghiệp bài bản các thiết bị và công nghệ, chuyên nghiên cứu và sản xuất các dược liệu, trà, mỹ phẩm tự nhiên từ thảo mộc. Làng không trồng lúa nên gạo sẽ được cung cấp từ cộng đồng Asoke cách đó hơn 60 km và các nhóm trong mạng lưới nông nghiệp tự nhiên.

Pathom Asoke được thành lập từ năm 1974, nằm trên khu đất hiện nay có diện tích khoảng 16 ha (100 rai Thái), phủ bóng cây xanh mát, có hồ nước và suối chảy qua. Trung tâm làng là đền chùa và trường học, giống như khu vực quản lý hành chính, có thư viện, đài phát thanh riêng truyền thông trong nội bộ cộng đồng. Các tu sĩ sống đơn giản với bình bát, chiếc chiếu manh và vài bộ áo trong những căn chòi nhỏ bằng gỗ lợp lá, cạnh khu vực đền thờ. Tu sĩ đóng vai trò quan trọng như những người lãnh đạo tinh thần trong cộng đồng. 

Pathom Asoke có trường nội trú cho học sinh cấp 2, 3 và trường nghề, tất cả đều miễn phí. Các em học sinh mặc đồng phục cùng màu xanh, đi chân đất như một thực hành để rèn sự chú tâm. Các em nữ cắt cùng kiểu tóc ngắn. Thầy cô giáo cũng là những người tình nguyện. Học sinh ở trường đa số được gửi đến từ những nơi khác. Triết lý giáo dục ở Asoke chú trọng nhiều vào việc phát triển nhân cách hơn là chỉ cung cấp tri thức, các em được rèn luyện để trở thành những người tử tế, thiện lành, chăm chỉ, kỷ luật, vị tha, có tinh thần tự chủ, khả năng lãnh đạo, biết cách hợp tác trong làm việc nhóm, cách trình bày ý kiến, thảo luận, thương thuyết các giải pháp cho những xung đột, chịu trách nhiệm cho hành xử của mình và có thể tự lực ở mọi nơi. Giáo lý và đạo đức Phật giáo là một phần quan trọng trong chương trình học. Các em thức dậy từ sáng sớm, theo chương trình học vào buổi sáng, tự phân công nấu ăn và buổi chiều thì lao động theo nhóm trong các xưởng hay vườn của cộng đồng. Sự học không chỉ từ sách giáo khoa mà còn đến từ công việc. Ở mọi nơi làm việc, những người lao động là những người thầy của các em. Các em được rèn luyện các kỹ năng sống, làm vườn, nấu ăn, dọn dẹp, sản xuất, chăm sóc, sữa chữa máy. Mỗi tuần một lần, các em có buổi phản tư cùng nhóm, xem xét lại về việc thực hành, giữ giới của bản thân.

Làng có xưởng làm đậu hũ và nước tương riêng, rồi trạm sản xuất than củi, các vườn rau hữu cơ, trang trại nấm cung cấp thực phẩm cho cộng đồng. Nước tương hữu cơ ở Pathom Asoke ngon tuyệt vời! Nhà hàng của Pathom Asoke vừa được xây mới khang trang. Khách đến ăn được phát phiếu và chọn món ở các quầy. 

Làng có trạm y tế riêng mà cô bác sĩ ở đó nói vui là ít có việc để làm. Vì mọi người ở đây đều hoạt động  tích cực, ăn đồ lành sạch, môi trường thân thiện, xanh đẹp, bình an nên ai cũng vui khỏe, ít bệnh tật. 

Mọi người đều làm việc và học được rất nhiều qua chính quá trình làm việc, và đó mới là điều quan trọng, chứ không phải thành quả. Làm việc với tinh thần phụng sự và trao tặng giúp ta phát triển lòng vô kỷ, vị tha, mang lại niềm vui và không phí thời gian, năng lượng vào sự chỉ trích. Tất cả mọi công việc tại làng đều được làm dựa trên tinh thần tình nguyện, không lương. Người ta làm việc trong làng như đi làm công quả trong chùa. Mọi người tự do lựa chọn hay thay đổi công việc của mình, với ý thức tự giác và tự quản cao. Thường các công việc không đòi hỏi kỹ năng nhiều bởi sẽ luôn được làm cùng với nhóm và được hỗ trợ từ mọi người trong nhóm. Làm việc nhóm đòi hỏi sự bao dung, nhẫn nại, từ bi và tập trung, chánh niệm.

Một số công việc chuyên môn cần phải thuê người từ bên ngoài thì sẽ dùng quỹ trung tâm để trả với chi phí thấp. Mọi thứ đều được tận dụng, tuần hoàn để hạn chế rác thải ít nhất có thể. Rác thải được phân loại theo các nhóm khác nhau. Rác hữu cơ được ủ làm phân bón; giấy, thủy tinh và kim loại được gửi đi tái chế; một số khác được đốt. 

Cửa hàng ở tất cả các trung tâm Asoke đều vận hành theo triết lý trao tặng và phụng sự, không nhấn mạnh vào lợi nhuận nên hàng hóa vừa rẻ vừa chất lượng. Món hàng được làm từ nguyên vật liệu lành sạch và từ tâm thiện, tình thương của người sản xuất, như một sự cúng dường và trao tặng nồng ấm đến người mua, chứ không phải là một giao dịch đổi chác lạnh lẽo vô tình. Thế nên, món hàng được bán hoặc với mức lời thấp, hoặc với giá hòa vốn, hoặc với giá thấp hơn chi phí sản xuất, hoặc được trao tặng miễn phí! 

Các nguồn lực chính trong cộng đồng đều thuộc sở hữu tập thể và có một quỹ trung tâm cung cấp tài chính cho các dự án. Những người thực hành theo phong trào Asoke nhưng sống và làm việc bên ngoài cộng đồng đều thường xuyên đóng góp. Người dân Asoke được chăm lo toàn bộ việc sinh sống, ăn ở, giáo dục, y tế… suốt cả vòng đời từ lúc sinh ra đến tận khi chết đi. 

Cuối làng là tòa nhà hỏa táng, nằm đằng sau bóng một cái cây to thật đẹp trong một khung cảnh yên bình. Chưa được chứng kiến, tôi chỉ nghe kể rằng đám tang ở đây cũng nhẹ nhàng, tĩnh lặng, như một sự chúc phúc cho người ra đi đến một hành trình mới, mà biết chắc rằng sẽ tốt đẹp bởi cả cuộc đời sống thiện lành đã trải qua ở nơi này. 

Năm 2019, chúng tôi đến Pathom Asoke đúng vào ngày 5 tháng 12, kỷ niệm sinh nhật Vua Rama IX (1927-2016), một bậc minh quân được nhân dân Thái Lan tôn kính và yêu quý, người đã khởi xướng triết lý Kinh Tế Vừa Đủ (Sufficiency Economy Philosophy), và đã làm việc hết mình vì người dân. Cả làng tổ chức lễ hội. Thức ăn chay đủ loại được phát miễn phí ở các quầy. Người ta cầu nguyện rồi hát múa trong những chương trình văn nghệ nhiều màu sắc. Tôi nhớ người tham dự còn được tặng cây mang về, thật ý nghĩa. Điều đó làm cho mình có trách nhiệm và niềm vui trong việc chăm sóc và nhìn ngắm một sự sống lớn lên.

Tự nhiên nghĩ về Thái Lan và tôi thấy họ thật may mắn có những nhà lãnh đạo hiền minh, tài đức như Vua Rama IX, Sư Thầy Bhodirak của Santi Asoke, và Ajarn Yak của mạng lưới nông nghiệp tự nhiên. Tôi mơ một ngày Việt Nam cũng sẽ có được những cộng đồng tỉnh thức, những làng sinh thái như thế, nơi mà người ta sống tử tế, thiện lành với nhau, với thiên nhiên...

Huy viết về SECMOL và Travel School 2022 - Ladakh

Trở về từ chuyến đi với thật nhiều điều muốn viết mà vẫn chưa viết được vì phải giải quyết nhiều công việc. Mình lưu lại tạm ở đây những bài viết của Huy vì những đồng cảm, và Huy đã nói lên chính xác nhiều điều mình muốn nói, nhất là về SECMOL. Lúc nào sắp xếp được thời gian, mình sẽ viết thêm về chuyến đi, với cảm nhận về những người bạn đồng hành thú vị và những bài học từ Ladakh...

Thank you and love you all! 💗

---

VCIL Travel School 2022- Ladakh, by Huy Pavel

Vậy là hành trình 15 ngày của chương trình VCIL Travel School 2022: Ladakh - Mindful Travel & Sustainable Development đã đến hồi kết thúc. Hành trình này không quá ngắn, nhưng cũng không quá dài, nó vừa đủ để mỗi người tham gia tự rút ra những bài học, những chiêm nghiệm, cũng như tự đặt ra những câu hỏi cho bản thân mình, về sự phát triển, về toàn cầu hóa hay thử thách những niềm tin và hiểu biết của bản thân.

Thời gian ở Ladakh, tất cả mọi người đều có cơ hội trải nghiệm những thứ mới lạ. Từ việc di chuyển ở độ cao hơn 3500m, cộng với cái nắng gay gắt vào ban ngày và không khí loãng hơn bình thường, đến việc ăn những món ăn do chính người dân địa phương chuẩn bị với những nguyên liệu hữu cơ từ vườn; đến việc dạo quanh khu phố cũ của Leh và ngắm nhìn sự thay đổi nhanh chóng với lối kiến trúc hiện đại của những căn nhà ở trung tâm thành phố; hay việc sống chung với người dân ở các ngôi làng xa xôi trên những ngọn đồi, để sống lối sống của họ, làm những công việc họ làm, nghe những câu chuyện họ kể. Tất cả là để mỗi người tự trải nghiệm và học những bài học của riêng mình; và thấy được một bức tranh lớn hơn, đầy đủ hơn về tác động của toàn cầu hóa, câu chuyện giáo dục và câu chuyện biến đổi khí hậu.

Dù chúng ta là ai, khi đã đặt chân đến một vùng đất nào đó, tức là chúng ta đã bắt đầu tạo tác động lên địa phương ở đấy rồi. Do đó trong suốt chương trình, chúng tôi muốn truyền tải đến mọi người về khái niệm Mindful Travel (du lịch tỉnh thức), giúp mỗi người hiểu hơn về những tác động của mỗi cá nhân mỗi khi đi du lịch lên cộng đồng địa phương.

Trong những bữa ăn, chúng tôi được ăn những thực phẩm hữu cơ, được trồng ở địa phương, thay vì phải ăn những thực phẩm được vận chuyển từ xa, gây phát thải khí carbon trong quá trình vận chuyển. Buổi sáng thức dậy, bọn tôi được người dân mời đủ thứ trà ở Ladakh: trà masala, trà bơ, trà đen. Điều không thể thiếu ở chương trình chính là những món ăn chậm chất Ladakh: "màn thầu" momos, món súp Tây Tạng Thukpa, món "bánh nước" Chhutagi hay rượu lúa mạch lên men Chhang.

Ở những ngôi làng như Tarchit hay Thiksey, chúng tôi luôn có cảm giác an tâm. Bước ra khỏi ngôi nhà, chúng tôi có thể thấy được con suối ngay trước mặt là nguồn nước để uống mỗi ngày. Chúng tôi biết được thức ăn được trồng ở ngay trong vườn, cần là ra vườn hái ăn, hay đến từ những khu chợ do chính dân làng tự trồng lấy và buôn bán. Chúng tôi cũng biết được chất thải của chúng tôi sẽ được xử lí như thế nào bằng cách sử dụng nhà vệ sinh khô... Điều này rất khác so với khi chúng ta sống ở thành phố, nơi mà chúng ta rất khó để xác định được nguồn gốc ly nước ta uống, thức ăn chúng ta ăn hay chất thải của con người sẽ đi về đâu.

Chúng tôi ở những ngôi nhà do người dân địa phương đón tiếp, nơi chúng tôi gọi là Guest House. Nhờ vậy, chúng tôi cũng có cơ hội trải nghiệm sâu sắc những nét đẹp truyền thống, mang đậm văn hóa người dân Ladakh. Chúng tôi lúc nào cũng được ngồi ở Chansa, phòng ăn truyền thống của người Ladakh, nơi cũng là thành phòng bếp vào mùa đông và phòng khách mỗi khi cần.

Điều thú vị nhất mà chúng tôi được trải nghiệm là văn hóa hiểu khách của họ, đôi lúc chúng tôi ăn no căng bụng nhưng vẫn bị các cô chú chủ nhà nhiệt tình bỏ đồ ăn vào đĩa, đến nỗi mỗi đứa phải la lên "dikley" hay thậm chí giấu đi cái đĩa để khỏi "bị" bỏ thức ăn vào nữa. Chúng tôi còn có cơ hội mặc thử Lokpa - trang phục truyền thống được sử dụng trong các dịp lễ, cưới của người Ladakh; trải nghiệm đội Perak; hay được học cái bài dân ca từ các Ama, Ana, Ale.  Điều này khác với kiểu du lịch truyền thống, khi khách du lịch có xu hướng đến thăm những nơi nổi tiếng, đi nhiều nhưng không kết nối được bao nhiêu với vùng đất họ đặt chân đến, không chạm được một cách sâu sắc đến văn hóa, lịch sử bản địa.

Không chỉ đến ở nhà của người dân trong thành phố ở Leh, chúng tôi còn đến ở những ngôi làng cách thành phố hơn 5 giờ đi xe, ngôi làng Tarchit hay Thiksey, để xem lối sống đậm chất Ladakh là như thế nào. Chúng tôi đến thăm những trường học như SECMOL hay HIAL để thấy được những nỗ lực của người dân trong việc giải quyết các vấn đề do hệ thống giáo dục hiện đại gây ra ra sao. Hoặc chúng tôi tham gia những workshop, webinar được tổ chức bởi các NGOs như Local Future, The Woman's Alliance of Ladakh để biết được những vấn đề và khó khăn mà Ladakh phải đối mặt và cách những tổ chức này góp phần để giải quyết các vấn đề đó.

Một lần nữa, những trải nghiệm này giúp cho mỗi người thấy được một bức tranh lớn hơn, đầy đủ hơn về tác động của toàn cầu hóa, câu chuyện giáo dục và câu chuyện biến đổi khí hậu.

Đi du lịch không chỉ để mà đi, mà còn là một phương thức để thúc đẩy nền kinh tế địa phương một cách bền vững thông qua những lựa chọn có ý thức. Trong suốt chuyến đi, chúng tôi ở nhà người dân, ăn thức ăn địa phương, mua sách của các NGO địa phương,.. qua đó giúp nền kinh tế địa phương phát triển mạnh mẽ và bền vững.

Ở vai trò là người đi du lịch, hay người tiêu dùng, chúng ta có quyền lực để định hình nên xã hội ta muốn xây dựng. Với mỗi quyết định tiêu dùng được đưa ra, ta đã góp phần định hình nên xã hội mà ta muốn xây dựng. Câu hỏi ở đây là, bạn lựa chọn điều gì? Và những lựa chọn đó gây nên những tác động gì? Đó cũng là những câu hỏi mà VCIL Travel School 2022: Ladakh - Mindful Travel & Sustainable Development muốn đặt ra cho người tham gia, và mỗi người sẽ phải tự đưa ra câu trả lời cho riêng mình!

NGƯỜI NHẠC SĨ TRÊN DÃY HIMALAYA 

Tôi gặp anh trong một buổi trò chuyện với những nhà khởi nghiệp địa phương ở Leh, Ladakh. Anh là một nhạc sĩ. Anh có tình yêu lớn với quê hương Ladakh của mình. Anh cũng có một tình yêu sâu đậm khác, đó chính là âm nhạc. 

Mỗi người nhạc sĩ có một hướng đi âm nhạc riêng của mình, anh cũng thế. Anh muốn hát về những câu chuyện của người Ladakh, cover lại những bản nhạc dân ca giản dị mà chất phát của tổ tiên mình. Và tất nhiên, anh làm điều đó theo cách riêng của mình.

Người ta muốn anh hát những bài dân ca bằng nhạc cụ truyền thống. Anh hát nó với cây đàn ghi-ta hiện đại. Anh làm họ điên lên vì điều đó. Người ta chửi bới, phát xét rằng anh đang phá hoại văn hóa truyền thống. Tuyệt lắm, anh cười với tôi, người ta còn nói về nhạc dân ca, tức là nó vẫn còn sống.

Âm nhạc không có hình dáng, vô hình vô tướng, nó chỉ đơn giản là âm thanh. Miễn nó truyền tải được câu chuyện của người Ladakh, lối sống của người Ladakh, tinh thần của người Ladakh, thì tôi chơi nó, tội gì phải phân biệt nhạc cụ truyền thống với cây đàn phương tây. Thế giới đổi thay, văn hóa cũng biến chuyển theo, âm nhạc cũng thế, tội gì phải dính mắc vào cái phương tiện. Đừng đóng khung chúng lại rồi giam chúng vào bảo tàng kí ức, như cách người ta làm với mấy cái ly, tách, đồ vật trong bảo tàng ngày nay. Mấy cái thứ đó đã chết rồi. Âm nhạc thì nó không chết, nó sống và nó tiếp tục biến đổi theo thời đại.

Dù sao thì âm nhạc cũng là do con người làm ra, cớ sao lại phân biệt quá khứ, tương lai, hiên đại, truyền thống làm gì, con người giống nhau cả mà, anh nói thêm.

...

Cuối buổi, anh muốn biểu diễn cái thứ âm nhạc mà anh nhắc đến cho mọi người. 

Anh biến tấu một đoạn kinh Phật trong Phật giáo Tây Tạng thành một đoạn nhạc hùng hồn, mạnh mẽ, làm kinh ngạc tất cả mọi người. Người tròn xoe mắt ngạc nhiên, người nín thở, người bịt mồm lại để khỏi phải phát ra một thành nào đó có thể làm hỏng bài hát.

Hôm đó, mọi người thấy sự tư do.

Hôm đó, mọi người thấy sự giải thoát.

Hôm đó, mọi người thấy sự hòa hợp.

Anh ấy thể hiện điều đó chỉ qua những âm thanh trầm ấm mà mạnh mẽ. Nhẹ nhàng mà vang vọng. Đơn giản mà sâu sắc. 

Anh ấy là một nhạc sĩ trên dãy Himalaya.


CẢM NHẬN VỀ SECMOL 

Chuyến đi này mình gặp nhiều thứ đáng nhớ lắm. Từ trải nghiệm văn hóa ăn uống, tiếp khách, bày trí không gian, cầu nguyện, phật giáo Tây Tạng... đến gặp những người đồng hành có background đa dạng từ professional hip hop dancer, đến người làm Start-up trong lĩnh vực Tech-Ed hay thậm chí có người đang gap year sau khi đi làm,... mỗi thứ mình gặp đều khiến mình nhớ cả; thậm chí những lần mình cũng phải tự đẩy bản thân khỏi vùng an toàn như tắm nước lạnh buổi sáng sớm nè...

Nhưng mình muốn trả lời câu hỏi theo kiểu hướng về thứ chạm mình nhiều nhất, vì nó dễ trả lời =))) Trong hành trình 14 ngày ở LAdakh, mình có đến thăm một ngôi trường thay thế, alternative tên là SECMOL.

ĐÂy là một ngôi trường khá thú vị, nó đã truyền cảm hứng cho phân cảnh cuối của bộ phim 3 idiots, và thậm chí founder của nó cũng là inspiration cho nhân vật chính Rancho Chanchad. Tóm lược về ngôi trường này, thì đây là nơi dành cho những bạn học sinh bị fail kì thi tuyển vào lớp 10, đây là một ý tưởng khởi xướng bởi các bạn sinh viên ở Ladakh khi họ thấy giáo dục có quá nhiều vấn đề và cần thay đổi.

Điều khiến mình chạm nhất ở đây, chính là việc các bạn học sinh được thấy được những hi vọng về chính bản thân, có cơ hội được tin vào chính mình và khám phá được tiềm năng bên trong.

Mình gặp và trò chuyện vs rất nhiều bạn ở đây, câu hỏi mình đặt ra là bạn đã thay đổi gì sau khi học ở đây một khoảng thời gian. Đa phần các bạn đều cho một sự so sánh tương tự như vầy: Trước kia các bạn tin là mình ngu, kém cỏi, thất bại, vô dụng, không biết làm các công việc đơn giản như rửa chén, quét nhà, làm vườn, sửa chữa đồ đạc, nay các bạn đều làm được những việc đó, thậm chí còn phát triển được các năng khiếu nghệ thuật nữa. Mình rất bất ngờ khi thấy trong thời gian rảnh, có bạn ngồi nặn đất sét, có bạn ngồi vẽ trên đá, có bạn ngồi thiết kế ngôi nhà bằng gỗ, có bạn ngồi viết nhạc... đây là những điều mà các bạn chưa bao giờ nghĩ bản thân sẽ làm. Đó là vài thay đổi bên ngoài.

Các bạn chia sẻ giờ đây các bạn không còn tự gán cái mác ngu si, kém cỏi nữa, mà cảm thấy tự tin vào chính mình hơn. Khi đến campus SECMOL, người hướng dẫn, giải thích về trường cho tụi mình là chính các bạn học sinh và một vài bạn TNV. Mình có hỏi sau này các bạn muốn làm gì, dù rụt rè, nhưng các bạn đã dám nói lên ước mơ của mình. Bạn thì muốn làm người dẫn đoàn trekking trên dãy himalaya, bạn thì muốn làm bartender sau khi tốt nghiệp, bạn thì muốn trở thành animator,... Các bạn cũng được học cái entrepreneurship ở đây, khi tất cả các vấn đề đối mặt các bạn đều tự tìm cách giải quyết bằng nguồn lực có sẵn và tri thức của chính mình. Những thứ này sẽ là nền tảng để các bạn làm những thứ mình mong muốn sau này.

Những thay đổi đấy cho thấy được tầm quan trọng của giáo dục và tiềm năng con người. Với triết lý, mục đích và phương pháp giáo dục phù hợp, ta có thể thúc đẩy con người phát triển theo hướng phù hợp nhất với họ. 

Nói thế không có nghĩa trường này là perfect. Nó vẫn có nhiều thứ có thể làm tốt hơn nữa. Nhưng nó là một case rất thú vị, về cách nó làm giáo dục, và cách nó kiên định với mục đích của mình.

Mình có trao đổi vs một số bạn, thì có bạn bảo sao hông scale up cái model này lên khắp thế giới đi, nó hay vậy mà, sao hông đào tạo giáo viên đi, để về dạy ở các trường mainstream truyền thống.

Mình thấy đơn giản đó không phải mục tiêu của SECMOL và sứ mệnh nó muốn theo đuổi. SECMOL muốn tập trung vào các bạn fail lớp 10 ở LADAKH, cho thấy một cách giáo dục thay thế nền giáo dục truyền thống - nơi không có một chút liên hệ gì đến đời sống bản địa và chỉ lan tỏa sự độc canh văn hóa, độc canh tư duy.

Việc tập trung vào các bạn học sinh rớt lớp 10 được thể hiện rất rõ trong cách tuyển sinh, thiết kế chương trình và cách vận hành trường học (các bạn tự vận hành toàn bộ các hoạt động ở đây).

Một thứ khác nữa, đó là SECMOL có giới hạn về nguồn lực con người, tài chính, nên không thể scale up được. Với lại khi Scale up thì rất khó kiểm soát và tập trung được chất lượng, làm không khéo thì có khi lệch khỏi con đường ban đầu.

SECMOL rất hay, nhưng chính quyền không thích cũng chịu, cho nên dù có training cho giáo viên thì cũng khó áp dụng được trong môi trường mainstream, nơi chịu sự kiểm soát của chính phủ. Một trong những mục tiêu ban đầu ở SECMOL là tái thiết giáo dục (Educational Reform) ở Ấn Độ nói chung. Nhưng rất tiếc kế hoạch này bị đổ vỡ vào năm 2007 khi chính quyền "tấn công" vào SECMOL, để rồi cuối cùng trường này phải rút khỏi việc can dự vào giáo dục truyền thống, thay vào đó chỉ tập trung ở mỗi Leh mà thôi.

----

Câu chuyện của SECMOL là câu chuyện về sự hiểu mình, biết được nguồn lực của mình là gì, mục tiêu sứ mệnh mục đích là gì. Nếu mình không rõ cái đó, thì mình dễ sa đà vào những cái thứ cấp không ăn nhập với con đường đã chọn ban đầu, như thế rất nguy hiểm. Sau khi học bài học đó, SECMOL lại quay về đúng việc của mình, tập trung vào các bạn học sinh rớt lớp 10.

Còn để giải quyết câu chuyện lớn hơn, to hơn, nó phải nhờ một hình thái khác của nó: HIAL – Himalayan Institute of Alternative Ladakh, để đi chuyên sâu hơn, rộng hơn và làm được nhiều chuyện hơn - những thứ với tư cách SECMOL không thể làm được. Đối tác của HIAL ở level chính phủ, chứ không còn nhỏ lẻ ở địa phương nữa.

Mình nghĩ SECMOL là trải nghiệm đáng nhớ nhất của mình, nó cũng là cái nhắc nhở bản thân mình về những gì mình làm. Không cần làm to, làm lớn làm gì, chỉ cần giúp được một cá nhân, một nhóm nhỏ là đủ rồi. Còn sau đó impact có được nhân lên hay không, có thì tốt, không có thì cũng chẳng sao. Miễn là mình thấy vui, và bạn bè, cộng cồng xung quanh mình được hưởng lợi chút gì đó là mình thấy quá tuyệt rồi.

Huy Pavel

Từ bi

bao khổ đau
để yêu thương
bao mất mát
để nhường nhịn
bao đổ vỡ
để thuận hoà
bao sóng gió
để an yên

Thơ của Lê và ảnh Lê chụp.