Cho ngày nay và cho muôn đời sau

Khi mới bắt đầu xuất hiện cách nay khoảng 30 năm, khái niệm phát triển bền vững (sustainable development, PTBV) được định nghĩa như là khả năng phát triển đáp ứng nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại đến việc đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai. Có thể nói, nền tảng của sự bền vững nằm ở việc bảo đảm cho công lý, lẽ công bằng được hiển hiện. Dễ hiểu rằng mọi sự bất công đều tiềm ẩn những bất ổn dẫn đến sụp đổ. Sự công bằng và bình đẳng cần được tôn trọng: 

- không chỉ ở những người đang sống trong cùng một thời đại (intra-generational justice, tất cả mọi người trên hành tinh này, ít nhất về mặt nguyên tắc, có được quyền lợi bình đẳng)

- mà còn giữa thế hệ chúng ta đang sống với những thế hệ kế thừa (inter-generational justice, không làm tổn hại đến môi trường và vẫn để dành được tài nguyên cho các thế hệ tương lai).

Khái niệm PTBV giờ đây bao hàm và xoay quanh nhiều vấn đề của phát triển như xóa đói giảm nghèo, bình đẳng giới, nhân quyền, hòa bình, an ninh lương thực, bảo tồn đa dạng văn hóa, đa dạng sinh học, nước sạch và vệ sinh, phát triển năng lượng tái tạo, bảo vệ môi trường và sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên… PTBV hướng đến bảo đảm chất lượng cuộc sống của tất cả mọi người trên thế giới hôm nay và muôn đời sau. 

UNESCO đề xuất 4 phương diện của PTBV: 

1. Bền vững về xã hội, tương ứng với hòa bình và công bằng.

2. Bền vững về sinh thái, tương ứng với bảo tồn môi trường, đa dạng sinh học (mở rộng ra, con người cũng cần tôn trọng quyền sống và phát triển của muôn loài, những người anh em cùng chia sẻ mái nhà chung Trái Đất với chúng ta).

3. Bền vững về kinh tế, tương ứng với sự phát triển hợp lý.

4. Bền vững và ổn định chính trị, tương ứng với dân chủ.

Như vậy, ta có thể hình dung ra một thế giới bền vững là khi: 

- Con người yêu thương hỗ trợ nhau và cùng trân trọng công bằng xã hội, hòa bình.

- Con người biết yêu quý, bảo vệ thiên nhiên và sử dụng tài nguyên hợp lý hơn mà không hoang phí.

- Xã hội phát triển đúng mực và bảo đảm chất lượng cuộc sống cơ bản cho tất cả.

- Những quyết sách của xã hội được đưa ra và thực thi trên tinh thần dân chủ, bình đẳng.

Tư duy cho PTBV cần một tầm nhìn sâu sắc hơn những lợi ích hạn hẹp trước mắt mà tiềm ẩn nguy hại lâu dài về sau. Sự bền vững hướng đến những giá trị tốt đẹp, chân thực, mãi trường cửu với thời gian. 

“Sustainability is thinking about forever”.

 

Tài liệu tham khảo

• UNESCO Teaching and Learning Resources – Towards a Sustainable Future
  http://www.unesco.org/education/tlsf/TLSF/intro/uncofrm_0.htm
• The prospect of sustainable development (pdf)
  http://www.balticuniv.uu.se/esd/pdfs/envsci25.pdf
   
   
   

Bức tranh màu xám

Chúng ta đang sống trong một giai đoạn đầy biến động của lịch sử. Chưa bao giờ văn minh nhân loại đạt nhiều thành tựu kỳ diệu trong khoa học và kinh tế như ngày nay. Tuy nhiên, cũng chưa từng bao giờ trong quá khứ, hành tinh chúng ta phải đối mặt với những thách thức tuyệt vọng về suy thoái môi trường và bất ổn xã hội trên diện rộng như vậy. 

Các nhà khoa học cảnh báo rằng những hoạt động của con người đang gây nên cuộc đại tuyệt chủng hàng loạt trên thế giới. Đô thị hóa, biến đất rừng thành đất canh tác nông nghiệp, phá rừng…làm mất nơi chốn sinh sống của động vật hoang dã và dẫn đến tổn thất lớn đa dạng sinh học. Rừng không chỉ cung cấp cho chúng ta gỗ quý, hoa trái, là tủ thuốc thiên nhiên, rừng còn là lá phổi xanh lọc sạch không khí, cây rừng giữ lớp đất mặt giàu dinh dưỡng khỏi xói mòn. Rừng là một bộ đệm tự nhiên ngăn lũ, cân bằng môi trường vi khí hậu. Vẻ đẹp lặng lẽ của rừng, dòng suối mát trong, tiếng chim ca…khiến tâm hồn ta thư thái, bình an. Thế mà, diện tích rừng trên thế giới đang ngày càng thu hẹp, thu hẹp dần. Các nhà khoa học ước đoán hàng triệu loài sẽ tuyệt chủng trong vòng 50 năm tới, chủ yếu do biến đổi khí hậu. 

Biến đổi khí hậu ngày nay không chỉ còn là dự báo mà đã và đang xảy ra trên hiện thực. Những diễn tiến khí hậu cực đoan, phức tạp và bất thường ngày càng nhiều trên thế giới: lốc bão, gia tăng mực nước biển, lũ lụt ở nơi này trong khi hạn hán kéo dài ở nơi khác. Băng tan ở vùng cực và đỉnh băng trên dãy Himalaya sẽ gây ra sự thiếu nước về lâu dài. Đại dương ấm lên gây ra hiện tượng mất màu (chết) của các rặng san hô (coral bleaching) và sự suy giảm nhiều loài thủy sinh vật nhỏ, từ đó lần lượt ảnh hưởng đến những sinh vật ăn chúng ở các cấp cao hơn trong chuỗi thức ăn như cá, chim và con người. Cũng cần lưu ý rằng, bên cạnh cây rừng, thì đại dương là nguồn hấp thụ carbon (carbon sink) chính của hành tinh. Vì vậy, đại dương ấm lên sẽ dẫn đến hạn chế khả năng hấp thụ CO₂ của nó và điều này, như một cái vòng lẩn quẩn, lại càng góp phần gia tăng hiệu ứng ấm lên toàn cầu. 

Việc đốt nhiên liệu hóa thạch là một trong những nguyên nhân chính gây nên hiện tượng ấm lên toàn cầu. Khi bị đốt cháy, carbon tích tụ trong nhiên liệu hóa thạch kết hợp với oxy tạo thành CO₂. Bình thường lượng CO₂ nhất định là cần thiết trong bầu khí quyển để giữ điều hòa nhiệt độ cho Trái Đất (nếu không có những khí “nhà kính” như vậy, Trái Đất chúng ta sẽ giống như Mặt Trăng, ngày cực nóng đêm cực lạnh, khó duy trì những điều kiện cho một hành tinh sống). Từ thời cách mạng công nghiệp đến nay, chỉ trong vòng hơn hai trăm năm, nhân loại đã đốt cháy một lượng nhiên liệu hóa thạch (dầu mỏ, than đá...) mà tự nhiên mất hàng trăm triệu năm để tích tạo nên, lượng CO₂ thải ra đã vượt quá mức cần thiết, gây nên mất cân bằng nghiêm trọng tỉ lệ CO₂ trong khí quyển. Bên cạnh hiệu ứng nhà kính (hiện tượng Trái Đất ấm lên), việc đốt nhiên liệu hóa thạch còn gây ra mưa axit, ô nhiễm không khí, khói đô thị… 

Mọi hoạt động trong cuộc sống đều cần đến năng lượng. Năng lượng là huyết mạch của nền kinh tế. Tuy nhiên, xu hướng năng lượng hiện nay cho thấy một viễn cảnh không mấy sáng sủa. Nền kinh tế thế giới quá phụ thuộc vào dầu mỏ đang tiến dần đến khủng hoảng năng lượng khi nguồn nhiên liệu này đang ngày càng cạn kiệt (dự kiến trữ lượng dầu mỏ trên toàn cầu chỉ có thể đáp ứng trong vòng 30-50 năm tới với mức tiêu thụ như hiện tại). Dầu mỏ cũng là nguyên nhân sâu xa của các cuộc chiến tranh giành những nguồn nhiên liệu này ở Trung Đông. Trong khi đó, năng lượng hạt nhân chưa thể là một lựa chọn thay thế tốt đẹp bởi những nguy cơ an toàn, vấn đề chất thải hạt nhân vẫn chưa được giải quyết triệt để và nỗi ám ảnh hủy diệt của chiến tranh vũ khí hạt nhân. 

Chúng ta vẫn thường nghe khẩu hiệu “công nghiệp hóa – hiện đại hóa”, và quả thực công nghiệp hóa đã trở thành một “phong trào” mạnh mẽ lan rộng trên toàn cầu như một tiến trình khẳng định cho sự phát triển. Tuy nhiên, ô nhiễm là “sản phẩm” không mong đợi của mọi nền kinh tế công nghiệp mà chúng ta phải trả giá đắt để theo đuổi tăng trưởng kinh tế. Môi trường toàn cầu ngày nay hoàn toàn bị ô nhiễm, chúng ta có thể dễ dàng tìm thấy những hóa chất độc hại ở mọi nơi trên Trái Đất: trong không khí ta thở, trong thực phẩm ta ăn, trong nước ta uống, trong sông hồ, đại dương, đất mặt… Hàng ngàn những sản phẩm, thiết bị gia dụng nhân tạo, từ máy tính, chất tẩy rửa, sơn, thuốc trừ sâu…chứa những hóa chất độc hại cho sức khỏe con người. Dường như chúng ta đang sống trong một thế giới của chất thải, độc hại và ô nhiễm ngày càng gia tăng. 

Thậm chí thực phẩm ngày nay cũng không an toàn bởi vì nó đến từ một hệ thống nông nghiệp không bền vững. Chúng ta không thể phủ nhận thành công của cuộc Cánh Mạng Xanh (đưa phân bón hóa học, thuốc trừ sâu, chuyên canh… vào nông nghiệp) trong một thời gian ngắn, đã giải quyết khẩn cấp nạn đói và cung cấp lương thực cho người dân, nhất là ở các nước đang phát triển. Tuy nhiên, nền nông nghiệp hiện đại phụ thuộc hầu hết vào những yếu tố bên ngoài như tưới tiêu, năng lượng hóa thạch, phân bón tổng hợp, thuốc trừ sâu…tiềm ẩn những bất ổn và gây nên hàng loạt những hậu quả môi trường: rửa trôi chất dinh dưỡng, xói mòn đất, phung phí nước, ô nhiễm, lờn thuốc trừ sâu (dẫn đến phải sử dụng liều mạnh hơn, độc hơn), hiện tượng phú dưỡng hóa (eutrophication) ở sông hồ. Đất nông nghiệp bị ô nhiễm bởi các hóa chất (phân bón, thuốc sâu) làm cho thực phẩm ô nhiễm và cuối cùng là ảnh hưởng đến sức khỏe của cộng đồng. 

Nền nông nghiệp được “công nghiệp hóa” còn đe dọa đến đa dạng sinh học của nguồn gene. Toàn cầu hóa đã làm trầm trọng thêm tình hình ở các nước đang phát triển, nơi mà những hoa màu được độc canh (monoculture crops) để chuyên dành cho xuất khẩu. Thương mại thế giới làm cho địa phương mất quyền kiểm soát về các sản phẩm nông nghiệp của mình, hơn nữa năng lượng bị phung phí đáng kể bởi việc vận chuyển thực phẩm đường dài. 

Đô thị hóa là một hệ quả tất yếu của quá trình công nghiệp hóa. Liên Hiệp Quốc dự đoán đến 2015 sẽ có khoảng 22 siêu đô thị (megacities) với dân số hơn 10 triệu trên thế giới. 16 trong số đó là ở các nước đang phát triển, nơi mà gần một nửa dân số sẽ sống trong thành phố. Nếu khuynh hướng này cứ tiếp tục mà không có điều chỉnh nào, đô thị hóa cùng với gia tăng dân số sẽ tạo nên sức ép trên toàn cầu cùng với nhiều vấn nạn môi trường và xã hội của chúng: ô nhiễm, việc làm, nhà ở, chăm sóc y tế, thiếu hụt nguồn nước sạch… 

Những vấn đề xã hội liên quan đến quá trình công nghiệp hóa và đô thị hóa cũng tiềm ẩn nhiều cay đắng khi những mối liên kết giữa truyền thống và văn hóa trong các cộng đồng bị phá vỡ. Xu hướng chủ nghĩa cá nhân trong giới trẻ ngày càng phổ biến, con người tự tạo nên những “bức tường” đối với thế giới bên ngoài. Sự ghét bỏ xã hội (social alienation), cô lập với gia đình và láng giềng, cuối cùng dẫn đến gia tăng tội ác và nỗi sợ. 

Dường như con người đang tiến đến thời đại của giới hạn, khi mà chúng ta đang ngày càng đi quá sức chịu đựng của Trái Đất. Còn hay không một chiếc vé nào cho hy vọng?

Tài liệu tham khảo chính:

Global Issues -Social, Political, Economic and Environmental Issues That Affect Us All http://www.globalissues.org/
Seitz, John L., Global issues – an introduction, Blackwell, 1995.
Solbrig, Otto T. (Editor) – Globalization and the rural environment, Harvard Univ. Press, 2001.

Cái nhìn hệ thống về cuộc sống

Photo by Moaan

“Nhìn thế giới trong một hạt cát
Và Thiên Đàng trong một nhành hoa
Giữ vô tận trong lòng bàn tay
Và vĩnh cửu trong một giờ ngắn ngủi”
(Thơ William Blake)

1. Tư duy hệ thống

“The world we have created is a product of our thinking; it cannot be changed without changing our thinking“. - Albert Einstein

Tư duy hệ thống là phương pháp tư duy hướng đến mở rộng tầm nhìn để hiểu mối liên hệ tồn tại giữa mọi sự vật, nhận thức được nguyên nhân sâu xa ẩn dưới bề nổi của những hiện tượng tưởng chừng như riêng rẽ. Trong những hệ thống phức tạp như xã hội con người, nhân và quả không ”nhãn tiền” mà thường cách xa nhau trong thời gian và không gian. Do đó có lúc ta dễ tạo ra cái lợi trước mắt mà khó thấy được tác hại lâu dài về sau. Tư duy hệ thống giúp ta thấy bức tranh chính xác hơn của hiện thực được nhìn từ nhiều góc độ, khuyến khích ta suy nghĩ sâu sắc hơn về vấn đề và đưa ra những giải pháp với tầm nhìn xa rộng và bền vững. Vì vậy, nó đặc biệt cần thiết cho những người làm lãnh đạo, nhất là khi phải đưa ra những quyết định, sách lược quan trọng.

Phương pháp tư duy thông thường là tư duy tĩnh, tuyến tính, tập trung vào sự kiện, kết quả, xem Nhân-Quả là một chiều và mỗi nguyên nhân độc lập với các nguyên nhân khác. Trong khi đó, tư duy hệ thống là tư duy động - nhìn vấn đề dựa trên những kiểu mẫu hành xử (pattern of behaviour) theo thời gian, phi tuyến (tư duy vòng lặp), tập trung vào nguyên nhân, xem nguyên nhân như một quá trình chứ không chỉ là sự kiện chỉ xảy ra một lần, với kết quả phản hồi ảnh hưởng trở lại nguyên nhân và những nguyên nhân ảnh hưởng lẫn nhau.

Tóm lại, tư duy hệ thống là:

- Tư duy môi trường - bối cảnh (environmental thinking, contextual thinking), tư duy toàn thể (holistic thinking), mở rộng sự thấu hiểu về các liên kết tồn tại giữa các hiện tượng, giữa sự vật với môi trường. Để hiểu một sự vật thấu đáo, ta không chỉ chú tâm vào chi tiết mà còn phải cân nhắc đến bối cảnh xung quanh nó.

- Tư duy mạng lưới (network thinking), chú trọng vào mối quan hệ giữa các sự vật hơn là từng vật thể riêng lẻ, khuyến khích tương tác linh động giữa các cấp bậc trong hệ thống.

- Tư duy tiến trình (process thinking), hiểu rằng muốn thay đổi kết quả, trước hết phải thay đổi tiến trình dẫn đến kết quả, khuyến khích cách quản lý tập trung vào tiến trình hơn là thành quả (liên hệ đến giáo dục, cách đánh giá học sinh qua quá trình học hơn chỉ là điểm số của bài thi cuối cùng).

- Tư duy hồi quy (backward thinking), kiểm tra giả thuyết, đặt ra những câu hỏi hồi tiếp để đi đến tận cùng vấn đề, đây là công cụ bổ túc cho dự đoán (foresight). Đặt ra kế hoạch dựa trên tầm nhìn lý tưởng tốt nhất về tương lai (không giới hạn khả năng của mình). Từ đó, suy nghĩ ngược lại để xác định những phương thức có tiềm năng dẫn đến kết quả mong muốn đó. Chọn giải pháp thích hợp nhất và tối ưu hóa tất cả những bộ phận, mối quan hệ trong hệ thống theo đó. Chưa dừng lại ở đây, với những thay đổi mới, vòng lặp sẽ tiếp tục được lập lại để kiểm tra, điều chỉnh theo những phản hồi từ hệ thống.

Tư duy hệ thống khuyến khích chúng ta thấy rừng chứ không chỉ từng cái cây, ”see the forest for the trees”. Đứng trong rừng, ta chỉ thấy cây, muốn thấy cả khu rừng ta cần góc nhìn bao quát như từ trên cao xuống. Tương tự, những vấn đề rắc rối mà ta đang mắc kẹt nhiều khi không thể giải quyết bằng chính lối tư duy đã gây ra nó. Những lúc như vậy, ta cứ thư giãn, tĩnh lặng cho tiềm thức hành động, để tư duy của chúng ta được tự do sáng tạo, thoát khỏi lối mòn cũ.

Chúng ta thường dính mắc vào chi tiết, mà quên đi cái toàn thể. Như câu chuyện những thầy bói mù xem voi, người sờ tai voi thì bảo con voi giống như cái quạt, người sờ chân voi bảo nó giống như cột nhà… Nhưng hai nửa con voi không phải là một con voi, một hệ thống sống không chỉ gồm tổng thể các bộ phận của nó. Mỗi hệ thống là một toàn thể thống nhất.

Tầm nhìn hệ thống về cuộc sống nhìn thế giới qua các mối liên quan tương tác, kết nối lẫn nhau của mọi hiện tượng vật lý, sinh học, tâm lý xã hội, văn hóa. Phân tích – chia chẻ và tổng hợp là hai cách tiếp cận bổ túc, khi được sử dụng trong cân bằng chừng mực, sẽ giúp ta có được tri kiến sâu sắc hơn về hiện thực.

“Tầm nhìn hệ thống bắt đầu khi bạn nhìn thế giới qua con mắt của người khác”.

Có một điều thú vị là, càng nhìn cuộc sống qua cái nhìn hệ thống, càng mở rộng tầm hiểu biết bao nhiêu, chúng ta sẽ càng thấy mình trở nên khiêm tốn, thân thiện, dễ thích ứng, biết cảm thông, biết tôn trọng sự đa dạng, những ý kiến trái chiều, biết lắng nghe với tinh thần đón nhận cởi mở, khuyến khích mà không “phán xét”. Đây là những điều đã được nghiên cứu trong “Trí Khôn Hệ Thống” – Systems Intelligence, ngành học ứng dụng phương pháp tư duy hệ thống vào những hành xử đời sống hàng ngày.

(Chúng ta sống như những gì mình nghĩ, rồi đến lúc, ta sẽ nghĩ như lối tư duy mà mình đã theo đó sống và hành xử. Có lẽ ai cũng nhớ câu ngạn ngữ quen thuộc “gieo tư tưởng gặt hành vi, gieo hành vi gặt thói quen, gieo thói quen gặt tính cách, gieo tính cách gặt số phận”. Nhắc lại những điều này, là vì mình muốn nhấn mạnh vai trò quan trọng của tư tưởng và nhận thức đến cuộc sống của mỗi người.

Trong ba thứ “thân” (hành động), “khẩu” (lời nói), tâm “ý” (suy nghĩ), nghiệp được tạo tác từ “thân”, “khẩu” (hành động đã thực hiện, lời đã nói ra) thường gây ra hậu quả nặng hơn “ý” (chỉ mới là ý nghĩ). Nhưng ý lại được chú trọng nhiều hơn cả, bởi nó là cội nguồn cho hành động và lời nói)…

2. Thống nhất trong sự đa dạng

Trong những hệ thống sống nhiều bậc, mỗi bộ phận của nó lại là những hệ thống nhỏ (holons). Mỗi holon có hai khuynh hướng đối nghịch nhau: (1) hợp nhất với chức năng là thành phần của một tập thể lớn hơn, và (2) tự khẳng định để bảo tồn sự tự trị của chúng. Mỗi holon phải khẳng định “bản sắc” - đặc tính riêng của nó, để thực hiện chức năng của riêng mình, đồng thời nó cũng phải tuân theo những yêu cầu chung của cái toàn thể lớn hơn, để cả hệ thống có thể duy trì và tồn tại được. Hai khuynh hướng này tuy đối nghịch nhưng bổ túc cho nhau và đều cần thiết. Một hệ thống lành mạnh khi các bộ phận của nó vận hành hài hòa, khi hiện diện sự cân bằng giữa hai khuynh hướng hợp nhất và tự khẳng định này. Hệ thống sẽ bị phá vỡ, như ẩn dụ về căn bệnh ung thư, khi một số tế bào ích kỷ bành trướng giành quyền phát triển cho mình mà không hề quan tâm đến toàn bộ hệ thống cơ thể, để rồi tự hủy diệt chính nó khi cơ thể suy sụp.

Sự khuyến khích cạnh tranh hơn là hợp tác là một trong những biểu hiện chính của khuynh hướng ích kỷ trong xã hội chúng ta. Nó xuất phát từ cái nhìn sai lạc về tự nhiên của những nhà Darwin-xã hội thế kỷ 19, những người tin rằng đời sống là một cuộc đấu tranh sinh tồn (survival of the fittest) và cạnh tranh được xem như nguồn động lực của nền kinh tế. Họ quá nhấn mạnh vai trò đấu tranh và mâu thuẫn mà không nhận ra rằng mọi đấu tranh trong tự nhiên đều diễn ra trong một bối cảnh rộng hơn của sự cộng tác.

Ta có thể tìm thấy trong tự nhiên vô vàn những ví dụ về sự phụ thuộc và tương hỗ lẫn nhau. Chim thú họp thành đàn để bảo vệ cho nhau. Phần lớn sự tương hỗ ấy không đơn giản là hai chiều thuận nghịch mà phức tạp trong mạng lưới các liên kết chằng chịt. Một hệ thống càng đa dạng, bảo đảm được nhiều chức năng, càng linh động trước những biến đổi. Chính nhờ sự đa dạng và phức hợp mà xuyên suốt mạng lưới đời sống của hệ sinh thái, những nhu cầu khác nhau của các cá thể khác nhau có thể được đáp ứng. Sự cộng tác hài hòa làm cho các phần tử của hệ thống vận hành phối hợp nhau nhịp nhàng và dễ dàng ở mọi cấp độ.

3. Tất cả là Một

Chúng ta kết nối lẫn nhau trên cả phương diện vật chất và ý thức. Mỗi chúng ta là một phần của những chu kỳ trao đổi liên tục năng lượng, vật chất và thông tin với thế giới xung quanh mình. Nghiên cứu của các nhà cận tâm lý học (parapsychologist) cũng đã xác nhận tâm thức có chủ ý của một người có thể ảnh hưởng đến cảm xúc của người khác hoặc lên vật chất.

Thiên nhiên trên bình diện vi mô của thế giới lượng tử càng khẳng định tính thống nhất và sự liên hệ kết nối giữa mọi hiện tượng. “Tính nhất thể của vạn sự” dưới con mắt của vật lý học hiện đại, đã được Fritjof Capra bàn nhiều trong cuốn “Đạo của Vật Lý”. Ý nghĩa tâm linh và triết học của nó không phải là điều gì mới mẻ mà chính là quan điểm bao trùm của những nền Đạo học phương Đông cổ xưa. Mọi sự vật, biến cố là những bộ mặt khác nhau, những hiện thân của một thực tại cuối cùng, không thể phân chia. Ý thức sinh thái sâu xa là ý thức tâm linh. Khi con người thấy mình hòa nhập với thiên nhiên, với vũ trụ như một cái toàn thể, khi thân và tâm thống nhất, khi con người vượt ra khỏi bản ngã của mình, để cảm nhận được tất cả là Một, lúc đó con người đã đạt Đạo và đó chính là cái Chân Như, Thực Tại cuối cùng.

Tôi là hạt bụi trong gió, bay đi khắp nơi, say đắm vẻ đẹp diệu kỳ của Tạo Hóa biểu lộ trên vạn vật. Đời sống là những chuỗi tuần hoàn vô tận, hết đêm rồi đến ngày. Xuân, hạ, thu, đông, rồi lại xuân…

Tôi là một con người. Sinh ra trên đời là tôi đã mang nặng ân tình của Mẹ Cha, của xã hội. Chiếc áo tôi mặc từ mảnh vải của người thợ dệt, công sức của người thợ may. Hạt cơm tôi ăn chắt chiu từ giọt mồ hôi người nông dân vất vả trên cánh đồng. Tôi không tồn tại một mình.

Ngụm nước tôi uống, không khí tôi hít thở, cọng rau con cá tôi ăn, chúng chuyển hóa thành xương thịt tôi hôm nay. Rồi mai kia khi xác thân này nằm xuống, cát bụi lại về với cát bụi. Tôi lại là gió, là mưa, là mây trời, là cành hoa, ngọn cỏ… Hòa mình trong vòng tuần hoàn miên viễn của tự nhiên đó, tôi thấy mình hiện diện trong tất cả, và chứa đựng tất cả ở trong tôi.

Tài liệu tham khảo chính

• Systems Thinking
• Resources for Further Study on Systems Thinking
• Chapter 8 - The Systems View of Life - “The Turning Point”, Fritjof Capra, 1982.
• Dancing With Systems, Donella Meadows, 2001